Examenstress: gezonde zenuwen of meer...?

Examenstress treft niet alleen jongeren die te laat beginnen of moeite hebben met plannen. Heel vaak zie je het juist bij studenten die alles netjes op orde hebben: ze volgen de lessen, maken samenvattingen, plannen vooruit en halen goede punten. En dan, precies op het moment dat de blok begint, slaat de onzekerheid toe. Het hoofd wordt mistig. Starten lukt niet. Dingen die normaal vanzelf gaan, voelen onverwacht zwaar. Dat contrast — sterk bezig zijn en toch imploderen onder druk — maakt examenstress bij deze groep zo verwarrend én zo onzichtbaar.

Ik moet denken aan een student die vorig jaar langskwam: een rustige, bedachtzame jongen, altijd voorbereid, iemand die alles met zorg en discipline aanpakte. In december raakte hij geen bladzijde meer verder. Uren kijken naar zijn boeken, maar niets opnemen. Hoe meer hij probeerde, hoe meer zijn adem vast kwam te zitten. Hij begreep niet wat er gebeurde: “Ik heb alles gedaan zoals het hoort. Waarom lukt het nu niet?” Het antwoord was niet dat hij tekortschiet — maar dat zijn systeem overprikkeld was geraakt door maandenlange ernst en spanning. Zijn brein had geen ruimte meer om nog vlot te schakelen. Zijn stress zei niets over zijn kunnen, wel over zijn belasting.

Wat je aan de buitenkant ziet — uitstelgedrag, prikkelbaarheid, tranen, overmatig perfectionisme — is vaak niet de kern. Veel sterke studenten voelen verwachtingen diep, leggen de lat hoog en verwerken informatie intens. Wanneer de druk stijgt, raakt hun bandbreedte sneller uitgeput. Niet omdat ze het niet kunnen, maar omdat ze te lang “aan” staan. Dan helpt duwen niet. Rust wel. Overzicht wel. Een haalbare eerste stap wel. En vooral: begrijpen dat deze reactie normaal is wanneer je veel voelt, veel geeft en weinig marge hebt om te falen.

Voor ouders, leerkrachten en jongeren is het belangrijk om te weten dat sterke presteerders net zo goed kunnen struikelen. Soms zelfs sneller, omdat ze minder snel toegeven dat het moeilijk is. Examenstress is geen teken dat iemand zwak staat, maar een signaal dat de binnenkant aandacht nodig heeft. Een gesprek dat helderheid, structuur en ruimte brengt, kan hier een groot verschil maken — zeker voor jongeren die zich herkennen in dit patroon en zich afvragen waarom hun inspanningen plots niet meer lijken te werken.